Banken laten potentieel bankierseed nog te veel liggen

‘Sustainable Finance Lab bestaat tien jaar, een feest om dit te vieren zit er nu niet in’, lees ik in het FD van 27 november 2021. Wel een interview met de oud-voorzitter en oprichter Herman Wijffels en Irene van Staveren, bestuurder van het eerste uur.

Cultuuromslag nodig
De kop is duidelijk: ‘Meer fatsoen eisen verandert de bankcultuur niet’. In het interview geeft Van Staveren aan dat een cultuuromslag nodig is bij de banken. En die kan je niet van bovenaf opleggen. Dingen zoals de uitdijende compliance, bankierseed en de zorgplicht zitten de bankiers meer in de weg om hun morele kompas te volgen dan die te helpen. Kort gezegd extrinsieke motivatie schiet zijn doel voorbij. Waardegedreven bankieren, dat is het doel, aldus Van Staveren.

Opvallend is dat Wijffels en Van Staveren zich richten op een instrument, namelijk het stellen van een doel. Het enkel vaststellen van een doel zal er nooit toe kunnen leiden dat het doel ook wordt bereikt. Gelukkig wordt dit onderkend, ‘woorden zijn geen daden’ zeggen ze.

Van binnenuit veranderen
De meeste banken zijn nog niet zover dat de purpose waarvoor ze staan daadwerkelijk vorm heeft gekregen in de dienstverlening, het personeelsbeleid en beslissingen. Dat verbaast me niet. Er is een lange weg te gaan. In 2014 gaf de NVB met Toekomstgericht Bankieren aan hoe de bancaire wereld er uit moet komen te zien. Onderdelen van Toekomstgericht Bankieren zijn het Maatschappelijk Statuut, de Code Banken en de Gedragsregels verbonden aan de bankierseed. De bankierseed is op 1 april 2015 ingevoerd. Niet een van buiten opgelegd ding, maar een door de sector zelf voorgesteld instrument om het vertrouwen in de bankensector te versterken. Niet van buitenaf iets eisen, maar van binnenuit veranderen dus.

Urgenda
We zijn het er steeds meer over eens dat maatschappelijk verantwoordelijk handelen meer vraagt dan het gescheiden inzamelen van afval en vermindering dan wel verbod op het gebruik van bepaalde gewasbeschermingsmiddelen. Het gaat echt verder. Dit zien we op veel plaatsen terug. Voor Nederland is het toch wel de Urgenda-procedure die heeft laten zien dat verduurzaming kan worden afgedwongen door de rechter. De door de rechter opgelegde plicht om de CO2 met 20% te reduceren werd uiteindelijk breed gesteund.

Waarom haal ik de Urgenda-procedure aan? Urgenda laat zien dat niet alleen de intrinsieke motivatie om tot een doel te komen, een uitkomst biedt. Gedragsverandering kan ook worden bereikt door extrinsieke motivatie. De bankierseed is een munt met twee kanten. Het aan de eed verbonden tuchtrecht is ingevoerd om het vertrouwen in de bankensector te versterken. Daarmee wordt invulling gegeven aan de intrinsieke motivatie om de integriteit binnen de sector te verhogen en het vertrouwen in de bankensector te versterken. Het is de bankmedewerker die zelf en wel overwogen de bankierseed aflegt en daarmee de Gedragscode onderschrijft. En de medewerker zal zelf zijn of haar weg daarin moeten vinden bij de dagelijkse werkzaamheden.

Tuchtrecht middel om gesprek aan te gaan
Waar twijfel bestaat over het handelen van een bankmedewerker kan een ieder, consument, ondernemer, collega bankmedewerker of werkgever een melding indienen bij Tuchtrecht Banken. De melding wordt beoordeeld en kan worden voorgelegd aan de Tuchtcommissie. Dat kan leiden tot een tuchtrechtelijke maatregel, zoals een berisping, boete of een beroepsverbod. Hier zien we de extrinsieke motivatie terug, de andere zijde van dezelfde munt.
Maar het tuchtrecht is meer dan een stok achter de deur. In aanvulling op de bankierseed is het tuchtrecht ook een middel om als bankmedewerker, bank en maatschappij gezamenlijk het gesprek aan te gaan over wat als integer en deskundig kan worden gezien. En waarbij normen kunnen worden bepaald die duidelijkheid verschaffen, inclusief over duurzaamheid. Ook de uitspraken van de Tuchtcommissie kunnen normstellend werken. Onder andere om die reden worden deze gepubliceerd op de website van Tuchtrecht Banken (www.tuchtrechtbanken.nl). Belangrijk hierbij is dat ook de banken zelf het handelen van een medewerker kunnen laten toetsen. Zij kunnen immers zelf een melding doen bij Tuchtrecht Banken.

Bankensector aan zet
Kortom de bankierseed zit de bankier niet in de weg maar helpt de bankier zijn morele kompas te bepalen en te volgen en geeft invulling aan waardegedreven bankieren. Of beter gezegd; heeft de potentie dat te doen. Daar ligt nog een uitdaging. Gaat de sector dat oppakken of wacht de sector totdat zijzelf daartoe extrinsieke motivatie ondervindt?

Jerry Brouwer
Algemeen Directeur Tuchtrecht Banken